Τοποθέτηση: Ενάντια στην Ψυχιατρική

Κάθε σοβαρό επαναστατικό κίνημα κατά του καπιταλισμού έχει τεθεί κάποια στιγμή ενάντια της ψυχιατρικής ,είτε επειδή οι δυνάμεις του νόμου και της τάξης προσπαθούν να καταστείλουν την οποιαδήποτε ριζοσπατική αλλαγή θεωρώντας τη ως μια αδικαιολόγητη εναντίωση που κρίνεται παθολογική, είτε λόγω της εξουσίας της ιατρικής κοινότητας που εμποδίζει τους ακτιβιστές να δώσουν ένα τέλος σε αυτή την εκμετάλλευση και την αδικία. Επομένως, γίνεται εμφανές ότι η ψυχιατρική κοινότητα βλέπει τον κόσμο μέσα από τα μάτια των ισχυρών, και χρέος μας είναι να καταδείξουμε την οπτική γωνία όσων καταπιέζονται, αλλά και να εξετάσουμε αυτή την εξουσία, και από την πλευρά των θεσμών αλλά και μέσα από τον αποξενωμένο και αποδυναμωμένο μας εαυτό. 

Ο ψυχιατρικός κόσμος πάντα είχε στη διάθεση του την εξουσία του ιατρικού χώρου, γεγονός που λειτουργεί όχι μόνο ως ''λόγος'' με τον οποίο οι άνθρωποι λένε ότι είναι ''ψυχικά άρρωστοι'', αλλά και πως η οδύνη τους σε συνθήκες αποξένωσης και κρίσης είναι ένα είδος ''ασθένειας''. Ακόμα και οι τίτλοι των δύο Βίβλων της Δυτικής ψυχιατρικής- η Διεθνής Ταξινόμηση των Ασθενειών (ICD), που εποπτεύεται από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, και το Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο των Ψυχικών Διαταραχών (DSM) που δημιουργήθηκε από την Αμερικανική Ψυχιατρική Εταιρεία (ΑPA), δηλώνουν εμφανώς τις υποθέσεις των ψυχιάτρων για τον τρόπο που αντιμετωπίζουν τη δυστυχία μας μέσα στις συνθήκες διαβίωσης μας και τι θα αποφανθούν για μας όταν κινητοποιηθούμε ενάντια σε αυτές.

Ο λόγος αυτός καθαυτός χρήζει ιδιαίτερη προσοχής, όπως μπορούμε να διακρίνουμε και από δύο πρόσφατα παραδείγματα όπου παραδοχές της ψυχιατρικής κοινότητας διαχέονται και στην λαική αντίληψη. Το πρώτο παράδειγμα αφορά τις εικόνες που προβλήθηκαν από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης για το θάνατο του πρώην ηγέτη των Φιλελεύθερων Δημοκρατών, Charles Κennedy, που προκλήθηκε από μια μεγάλη αιμορραγία συνδεδεμένη με τον αλκοολισμό, ή όπως αναφέρθηκε από την οικογένειά του, από τη ''μάχη που έδινε με τον αλκοολισμό''. Αυτή η δήλωση θα μπορούσε να χαρακτηριστεί καλύτερη από τον υπαινιγμό της Daily Mail ότι οδηγήθηκε στο θάνατο από τους Σκοτσέζους Εθνικιστές. Εντούτοις, αυτός ο αλκοολισμός στη συνέχεια εμφανίζεται από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης ως εθισμός και στη συνέχεια ο εθισμός ως μια μορφή ασθένειας. Ένα άρθρο, μέσα σε όλα τα υπόλοιπα που πραγματεύονται το ίδιο θέμα, έκανε λόγο για τον τρόπο που το πρόβλημα του Kennedy θεωρούνταν ασήμαντο και γελοιοποιούνταν, και αυτό με τη σειρά του είναι κάτι που αμβλύνει τον πόνο όσων έχουν την ταμπέλα του ''ψυχικά ασθενή'' .Επομένως, στο συγκεκριμένο άρθρο οδηγούμαστε από τη Σκύλλα των κοινών προκαταλήψεων για την τρέλα, στη Χάρυβδη του ψυχιατρικού κόσμου, με την επιμονή στην πεποίθηση ότι ο αλκοολισμός, όπως όλες οι εθιστικές συμπεριφορές, είναι μια ''ψυχική ασθένεια''. 

Οι συνέπειες είναι καταστροφικές όταν η ψυχική οδύνη είναι ένα θέμα που πρέπει να αντιμετωπιστεί με βάση την ιατρική ψυχιατρική, με λογικό επακόλουθο τη χορήγηση ιατρικής αγωγής και στη συνέχεια της επιβολής αυτής στην περίπτωση που αυτοί που φέρουν την εκάστοτε ταμπέλα αρνούνται να την πάρουν με την πρόφαση ότι δεν είναι σε θέση οι ίδιοι να κρίνουν και να εκτιμούν λογικά την κατάστασή τους. Το δεύτερο παράδειγμα καθιστά το παραπάνω εμφανές και αφορά τη συζήτηση που είχε γίνει στα μέσα μαζικής ενημέρωσης για το θάνατο του αμερικανού μαθηματικού John Nash, γνωστό στους περισσότερους αναγνώστες ως ο κύριος χαρακτήρας στην ταινία ''A beautiful mind''. Σε αυτή την ταινία ο Nash, που ενσάρκωσε ο Russell Crowe, παρουσιάζεται να λέει στην τελετή απονομής του βραβείου Νομπελ ότι οφείλει την ανάρρωσή του στη βελτιωμένη φαρμακευτική του αγωγή. Εντούτοις, πρόκειται για ένα εμφανές ψέμα, λόγω του ότι σταμάτησε τη φαρμακευτική αγωγή σχεδόν είκοσι πέντε χρόνια πιο πρίν, όπως κατέστησε σαφές και ο ίδιος ο Nash. Η Εθνική Συμμαχία για τη Ψυχική Ασθένεια εξήρε δεόντως την ταινία για την προώθηση φαρμακευτικής αγωγής όσον αφορά τη σχιζοφρένεια και πίεσαν τον σεναριογράφο να προσαρμόσει όσα νόμιζαν ότι αληθεύουν με στόχο να συμπίπτουν με την ιατρική- ψυχιατρική θεώρηση. 

Η ψυχιατρική υπερτερεί έναντι των ψυχολόγων, οι οποίοι δεν έχουν ιατρική εκπαίδευση αν και πλέον σε πολλές χώρες έχουν το δικαίωμα συνταγογράφησης, και έναντι των ψυχαναλυτών που προσκολλούνταν στην εξουσία της ιατρικής για πολλά χρόνια, αλλά πλέον λειτουργούν ως μια "λεκτική πανάκεια'' σε αυτούς που κατέχουν την εξουσία να διαγνώσκουν έναν ολοένα αυξανόμενο αριθμό διαταραχών. Αυτό που διαθέτει η ψυχιατρική, ο λόγος για τον οποίον είναι ιδιαίτερα προσφιλής στις φαρμακοβιομηχανίες, είναι η δύναμη να ''ταμπελοποιεί'', να προκαθορίζει και να φυλακίζει ανθρώπους που ασφυκτιούν από τον καπιταλισμό, την πατριαρχία και το ρατσισμό αλλά που στη συνέχεια λένε, και σε αυτούς και στις οικογένειές τους, ότι είναι απλώς ''άρρωστοι''. 

Αυτός είναι και ο λόγος που οι αποκαλούμενοι ''αντι-ψυχίατροι'' συνδέθηκαν άμεσα με τα αριστερά, φεμινιστικά και αντιρατσιστικά κινήματα, και έσπευσαν να κατανοήσουν όχι μόνο πως αυτό το πολιτικο-οικονομικό σύστημα μας ωθεί προς την τρέλα, αλλά ακόμη πώς ο καπιταλισμός είναι κατά βάση παράλογος, αν και παρουσιάζεται να είναι ένα οργανωμένο και ορθολογικό σύστημα. Αυτός ο παραλογισμός είναι κάτι που συχνά παραβλέπεται από όσους ωφελούνται από αυτόν, κάτι που παρατήρησαν οι θεσιοκρατικές φεμινίστριες και έκαναν θεμέλιο λίθο στο τρόπο που προσεγγίζουν την γνώση και την εξουσία.  Οι ακτιβίστριες  αυτές αναθεώρησαν την απλή υπόθεση που είχε δημιουργηθεί από όσους παρερμήνευσαν τις ιδεές του Marx και συμπεριφέρονται σε αυτούς που δεν ενστερνίζονται τη δικιά τους θεώρηση του καπιταλισμού σαν να υποφέρουν από ''ψευδή συνείδηση'' (ορολογία που δεν είχε καν χρησιμοποηθεί από τον ίδιο τον Marx). Ενάντια σε αυτή την απλοϊκή θεώρηση της εργατικής τάξης και των καταπιεσμένων σαν θύματα της ιδεολογίας, το επιχείρημα των  φεμινιστριών είναι ότι όσοι είναι ''μεθυσμένοι από την εξουσία'' δεν δύνανται να δουν τον κόσμο όπως πραγματικά είναι. Οι ισχυροί τον αντικρίζουν μόνο μέσα από τη δική τους περιορισμένη οπτική,η οποία και δικαιολογεί τα προνόμιά τους. Ωστόσο, μόνο όσοι βρίσκονται στην κόψη του ξυραφιού της εξουσίας μπορούν να αντιληφθούν πώς λειτουργεί στην πραγματικότητα. 

Η άποψη στην οποία βασίζεται το εν λόγω επιχείρημα ήταν πάντοτε η βάση μιας επαναστατικής πολιτικής που βασίζεται στην αντίληψη ότι όσοι έχουν υποστεί την εκμετάλλευση και την αδικία μπορούν να δομήσουν μια ''ταξική συνείδηση'' της θέσης τους βασιζόμενοι στη δική τους συλλογική αντίσταση , κάτι που λειτουργεί ακόμα ως μια προσδοκία για έναν καλύτερο κόσμο πέρα από τον καπιταλισμό. Ακόμη, το ίδιο επιχείρημα έχει χρησιμοποιηθεί από το Γυναικείο Απελευθερωτικό Κίνημα σε διάφορες δράσεις που στόχευαν στην '' αφύπνιση της συνειδητότητας'' ήδη από το δεύτερο κύμα του φεμινισμού. Αυτό εστίασε στις καταβολές των γυναικών αναφορικά με τη ζωή τους σε έναν ανδροκρατούμενο κόσμο ώστε ,στη συνέχεια, να μπορέσουν να εργαστούν στο να κατανοήσουν την πατριαρχία αλλάζοντας την, ανατρέποντας την. 

Μια κριτική ανάλυση στους υποτιθέμενους ψυχιατρικούς ισχυρισμούς αντικατοπτρίζουν επαρκώς τις κύριες θέσεις της φεμινιστικής σκοπιάς: αυτές οι δήθεν '' αντικειμενικές'' έρευνες βρίθουν από ερωτήσεις άμεσα συνδεδεμένες με στερεοτυπικά αντρικές προσπάθειες ''πρόβλεψης και ελέγχου'' της συμπεριφοράς· κάτι που είναι από μόνο του αρκετά ''υποκειμενικό'' και αντικατοπτρίζει μια μερική προσέγγιση στην κατανόηση της ανθρώπινης φύσης. Πρέπει να αντικαταστήσουμε την υποτιθέμενη αντικειμενική ''θειστική αντίληψη'' των εαυτών μας, όπως αναφέρεται από τη Donna Haraway με αυτό που η Sandra Harding αναφέρει ως ''επιστήμη από τα κάτω'' , δηλαδή το πώς συνδυάζεται η γνώση. Συνεπώς, η θεσιοκρατική αυτή αντίληψη συνδέεται άμεσα με μια ιστορική υλιστική ανάλυση, όπως επισήμανε η αείμνηστη Nancy Hartstock.

 Η Bonnie Burstow, ριζοσπαστική φεμινίστρια και  ακτιβίστρια της ''αντι-ψυχιατρικής'', καθιστά σαφές πώς αυτό το θεσιοκρατικό επιχείρημα μπορεί να γίνει η κινητήρια δύναμη για έναν/μια ακτιβιστή/τρια να εξερευνήσει τον τρόπο που η ψυχιατρική κοινότητα εργάζεται σε αυτό που εκείνη ονομάζει '' θεσμική εθνογραφία''. Αυτή η προσέγγιση αναφέρεται σε όσους έχουν αναγκαστεί να ζήσουν μέσα σε ψυχιατρικά ιδρύματα, ασχέτως αν αυτά είναι ψυχιατρικά νοσοκομεία ή ιδρύματα που εγείρονται ''αυτοβούλως'' στις κοινότητες. Στόχος της είναι να χαρτογραφήσει μαζί με τους ανθρώπους την επικράτεια αυτών των ιδρυμάτων και να μάθουμε ποια είναι τα εσωτερικά τους σχήματα.

 Αυτό οδηγεί σε μια ερώτηση για αυτούς που θέλουν να αλλάξουν τον κόσμο σχετικά με το τι θα έπρεπε να κάνουμε με τα ψυχιατρικά νοσοκομεία και αν, σε περίοδο περικοπών στις υπηρεσίες του κράτους πρόνοιας, θα έπρεπε να τα υπερασπιστούμε και να φαντασιωθούμε αν θα ήταν εφικτό να τα αναμορφώσουμε σε άσυλα.

 Μερικοί ψυχίατροι είναι σε θέση να χρησιμοποιήσουν τα άσυλα σαν βάση για ένα πολιτικό έργο, όπως κατέδειξε και ο Frantz Fanon κατά τη διάρκεια του αγώνα για την ανεξαρτησία της Αλγερίας στη Blida – Joinville.Εντούτοις, ο χώρος του ασύλου σαν φυλακή – σπίτι ή σαν καταφύγιο αμφισβητείται από τους κριτικούς ψυχιάτρους όπως και από τους επιζώντες των ψυχιατρικών συστημάτων. Στη Γαλλία, λόγου χάρη, το άσυλο ήταν ένα ασφαλές μέρος για τους υπέρμαχους του αντι-φασισμού κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, ενώ στην Ιταλία τα άσυλα χρησιμοποιούνταν από τους φασίστες για να αιχμαλωτίσουν τους εχθρούς τους. Αυτή η διαφορά ανάμεσα στον τρόπο που η Γαλλία και η Ιταλία ανταποκρίθηκαν στην ψυχιατρική έχει οδηγήσει σε μια διαμάχη μεταξύ των ακτιβιστών και στο καθορισμένο σχήμα του '' Δημοκρατικού Ψυχιατρικού'' κινήματος, το οποίο δημιουργήθηκε στην Τεργέστη και που ακόμα και σήμερα αποτελεί έμπνευση για το περιοδικό ''Άσυλο: Το περιοδικό για τη Δημοκρατική Ψυχιατρική''. 

Το κίνημα της Τεργέστης έδωσε έμφαση στο γεγονός ότι ο θεσμός του ψυχιατρείου δε λειτουργεί μόνο στους κόλπους ενός ψυχιατρικού νοσοκομείου όπως επίσης και ότι ο πολιτικός αγώνας για την κατάργηση των ψυχιατρείων απαιτεί μια βαθύτερη διαδικασία ''αποασυλοποίησης''. Οι πολλές φωνές των υπέρμαχων της ''αντι-ψυχιατρικής'' και της ''δημοκρατικής ψυχιατρικής'' βασίζονται στις διαφορετικές οπτικές όσων έχουν υποβληθεί στο σύστημα ψυχκής υγείας, μερικές από τις οποίες δεν εγκολπώνουν φεμινιστικά ή μαρξιστικά συμπεράσματα από τη δικιά τους ανάλυση. Αλλά η πρακτική της ''αποασυλοποίησης'' στην Τεργέστη και στα κινήματα κατά των ασύλων βασίζεται στη λογική της ''θεσμικής εθνογραφίας'' που η ριζοσπαστική φεμινιστική έρευνα κατέστησε δυνατή και δείχνει ότι η άποψη όσων έχουν διαγνωστεί, δεχθεί φαρμακευτική αγωγή και έχουν φυλακιστεί πρέπει να εμπεριέχεται στον ευρύτερο αγώνα για ελευθερία από την κυριαρχία του κεφαλαίου.

Μετάφραση: Χριστίνα Γουγούλη

Επιμέλεια μετάφρασης: Ομάδα Δια- Τάραξη